Psychoterapia osób w spektrum autyzmu

Zmiana nazewnictwa – odejście od podziału na autyzm i Zespół Aspergera

Według najnowszej klasyfikacji zaburzeń ICD-11 (obowiązującej od 1 stycznia 2022 r.) WHO wprowadziło zmianę nazewnictwa i klasyfikacji w obrębie zaburzeń neurorozwojowych (całościowych zaburzeń rozwojowych). Według tej klasyfikacji nie rozróżniamy już autyzmu, Zespołu Aspergera, autyzmu dziecięcego czy wysokofunkcjonującego. Prawidłowe określenie to zaburzenia ze spektrum autyzmu – ASD (autism spectrum disorder). Każda diagnoza zaburzeń ze spektrum autyzmu powinna być uszczegółowiona o informacje dotyczące poziomu rozwoju intelektualnego i rozwojowego danej osoby. Polska ma 5 lat na wprowadzenie tych zmian do naszego systemu.

Dlaczego tak ważna jest wczesna diagnoza?

Bez względu na kwestie związane z nazewnictwem i sposobem diagnozowania, osoby w spektrum autyzmu lub ich opiekunowie (w przypadku dzieci i młodzieży), poszukują pomocy psychoterapeutycznej. Zaburzenia ze spektrum autyzmu to całościowe zaburzenia rozwojowe. Oznacza to, że ich objawy występują od wczesnego dzieciństwa. Dziecko, u którego stawia się tego rodzaju diagnozę zostaje zazwyczaj poddane dosyć kompleksowej opiece psychiatry, psychoterapeuty, często także specjalisty integracji sensorycznej, logopedy itd. Im wcześniej zostaje postawiona diagnoza, tym większa szansa na uzyskanie adekwatnego leczenia i tym samym obniżenie poziomu cierpienia, zmniejszenie ryzyka wystąpienia zaburzeń lękowych i depresyjnych, poprawa kompetencji społecznych.

Diagnoza osób dorosłych

Coraz więcej osób dorosłych na skutek zwiększonej świadomości społecznej i lepszego dostępu do informacji nt. zaburzeń ze spektrum autyzmu, rozpoznając u siebie charakterystyczne objawy, szuka pomocy i diagnozy. Zdarza się także, że w trakcie terapii psychoterapeuta zwraca klientowi uwagę na objawy wskazujące na to zaburzenie. Dla części osób uzyskanie tego typu diagnozy w wieku dorosłym jest ważnym krokiem do lepszego rozumienia siebie i swoich zachowań. Osoby będące w spektrum, żyjące bez takiego rozpoznania, często mają obniżoną samoocenę, poczucie bycia dziwnym czy innym niż wszyscy. W związku z tym nazwanie swoich dolegliwości może przynieść ulgę i nadać im pewne ramy. Ułatwia to również pracę nad konkretnymi zagadnieniami, bo są one nazwane. Nie wszystkie osoby decydują się na podjęcie diagnozy. Niekiedy wystarcza „autodiagnoza” i zrozumienie swoich problemów w szerszym kontekście. Do gabinetu psychoterapeuty zazwyczaj nie trafiają osoby, które mają poważne deficyty w rozwoju intelektualnym lub językowym. W takich przypadkach potrzebna jest specjalistyczna pomoc.

 Kryteria rozpoznania ASD:

• Trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu relacji społecznych i komunikacji społecznej,
• Skłonność do ograniczonych, nieelastycznych, powtarzalnych wzorców zachowań, czynności i zainteresowań, które są wyraźnie nietypowe lub nadmierne dla danej osoby.

Dodatkowo w diagnozie określa się czy u danej osoby występuje upośledzenie w rozwoju intelektualnym i językowym.

W jaki sposób psychoterapia może pomóc osobom z ASD?

• Wzrost samooceny i akceptacji siebie

Przede wszystkim psychoterapia pomaga lepiej zrozumieć siebie i swoje dolegliwości oraz ich podłoże. Wpływa to na obniżenie negatywnych przekonań na swój temat dotyczących inności, dziwności czy gorszości związanych z poszukiwaniem winy w sobie.

• Nauka rozpoznawania, skalowania i wyrażania swoich emocji

Osoby z ASD mają trudność w rozpoznawaniu swoich emocji. Co nie oznacza, że tych emocji nie przeżywają. Nierzadko przeżywają je bardzo intensywnie i wyrażają impulsywnie, ale trudno im odczytać informacje, jakie dana emocja ze sobą niesie. W związku z tym mogą czuć się zagubione i nie radzić sobie z regulacją emocji. Rolą psychoterapii jest psychoedukacja dotycząca roli emocji w życiu człowieka, tego w jaki sposób można przeżywać różne sytuacje, co budzi naszą złość a co lęk, smutek, radość itd. Ważną kwestią jest też nauka wyrażania emocji, czyli szukania dobrych sposobów na poradzenie sobie z tym co dana osoba przeżywa. Badamy także wpływ, jaki emocje i sposób ich wyrażania osoby z ASD ma na innych ludzi, a więc wspieramy.

• Rozwój empatii i umiejętności mentalizacji
• Nauka rozpoznawania i rozumienia emocji i zachowań innych osób

Osoby w spektrum autyzmu mają trudność w odczytywaniu sygnałów świadczących o przeżywanych emocjach innych osób (czyli mimiki twarzy, intonacji, mowy ciała), ale także komunikatów, które zawierają w sobie niedomówienie, aluzję, ironię itd. W związku z tym możliwości efektywnej komunikacji są utrudnione. W terapii mamy możliwość uczenia się rozpoznawania tych sygnałów dzięki analizie różnych sytuacji, które daną osobę spotkały. Na szczęście wiele naszych ludzkich reakcji i zachowań jest powtarzalna.

• Wzrost kontroli impulsywnych zachowań

Zachowania impulsywne mogą wynikać z braku zrozumienia swoich emocji, potrzeby szybkiego odreagowania napięć, ale także z nadmiernej ekspozycji na bodźce, które dla danej osoby są trudne do wytrzymania. W terapii osoba z ASD ma możliwość określenia, jakie bodźce wywołują, np. napady złości i w jaki sposób można je ograniczyć. Pomaga także zrozumienie konsekwencji społecznych, jakie niosą ze sobą określone zachowania.

• Większa elastyczność i wzrost tolerancji dla sytuacji nieprzewidywalnych

Osoby z ASD przejawiają skłonność do sztywnych zachowań i dążą do znajdowania się w sytuacjach przewidywalnych. W terapii pracujemy nad zwiększeniem elastyczności w zachowaniu oraz umiejętności radzenia sobie z emocjami, które występują, kiedy dzieje się coś zaskakującego i niezgodnego z oczekiwaniami danej osoby.

Zaburzeń ze spektrum autyzmu nie można wyleczyć. Osoby z ASD, tak jak wszyscy, mają swoje szczególne talenty, zainteresowania, obszary, w których wykazują się dużymi kompetencjami i umiejętnościami. Jednak wyżej wymienione objawy – jeśli są nierozpoznane i nie podlegają pracy, mogą przyczynić się do izolacji społecznej, wykluczenia i znaczącego spadku jakości życia. Występowanie zaburzeń ze spektrum autyzmu jest mocno powiązane z występowaniem depresji, zaburzeń lękowych, zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych. Dlatego warto szukać pomocy w radzeniu sobie z wymienionymi objawami, także u osób dorosłych.